Panorama Mesdag zicht op Scheveningen

Als er één museum is dat je gezien moét hebben tijdens een bezoek aan Den Haag is het wel Panorama Mesdag. Al ruim 135 jaar lang fascineert dit unieke ‘zicht op Scheveningen’ van Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) bezoekers van over de hele wereld. Panorama Mesdag in Den Haag is daarmee het oudste historische panorama dat nog op zijn oorspronkelijke plek te bewonderen is. 

Tip van de redacteur DenHaag-Nu: koop je ticket(s) online dan hoef je niet te wachten bij de kassa!

Koop hiet je online ticket voor Panorama Mesdag

De illusie en de werkelijkheid van een panoramaschilderij

De ingang tot Panorama Mesdag is via een duistere gang, aan het einde is er een wenteltrap die je naar het uitkijkplatform brengt. Vanaf hier kijk je naar beneden op het uitzicht. Het duurt even voordat je ogen wennen aan het felle licht, wat je gevoel van desoriëntatie vergroot.

Je leunt tegen de balustrade van het strandpaviljoen op de top van het Seinpost-duin met een panoramisch uitzicht. De zon breekt door de wolken en creëert verschuivende patronen op het strand en de zee. Je zietbadgasten in grappige, ouderwetse badpakken, gestrande vissersboten, cavalerieoefeningen, een vrouw zit voor een schildersezel, een parasol ernaast, vrouwen die visnetten repareren, een verlaten klomp en een lege fles half bedekt met wit zand, en achter je het dorp Scheveningen, de kerk, de vuurtoren, mensen die door de straten lopen.

Maar, je ogen bedriegen je want wat je ziet is een cirkelvormig doek van 120 meter. Deze illusie van de werkelijkheid werd in 1881 door Hendrik Mesdag gecreëerd en het kostte hem vier maanden om het te voltooien. Hij werd geholpen door zijn vrouw Sientje en vier andere schilders van de Haagse School. Een van hen was Breitner die beroemd zou worden als volksschilder. Mesdag zelf, een meester-marineschilder, verzorgde het schilderen van alle boten en de zee.



Panorama's als attractie

Panorama's als deze waren populaire attracties in die tijd vóór de bioscoop en vóór de televisie. Het was gebruikelijk bij panorama's dat de schilder zelf op zijn schilderij werd afgebeeld. Hier zien we Mesdag niet, maar wel Sientje. Zij is de dame achter de schildersezel.

Panorama's worden schilderijen zonder grenzen genoemd. Als je naar het panorama kijkt, zie je de echte wereld niet. Dit is expres gedaan, zodat je de dingen die je ziet niet met de werkelijkheid kunt vergelijken.

Normaal gesproken kun je met je ogen zien wat er om het schilderij heen is, de echte wereld. Omdat je 'de echte wereld' niet kunt zien, wordt de illusie van wat je ziet de echte wereld. En daarom is dit panorama zo 'echt'.

Het gebouw heeft een glazen dak, dat je niet kunt zien als je in het paviljoen bent. Dit is een' perfect touch', want de echte zon werpt echte schaduwen over het strand, de zee, de duinen en de huizen. Het effect is verbluffend.

Het paviljoen is omgeven door echt zand dat samensmelt met het geschilderde zand, waardoor het onderkant van het schilderij donker is en de bovenkant van het schilderij wordt ook aan het zicht onttrokken door het dak van het paviljoen.

Als je zin hebt, kun je nu naar Scheveningen gaan om te zien hoe het uitzicht er tegenwoordig uitziet.



Geschiedenis van het panorama
Het schilderen van panorama’s kent een oude geschiedenis die terug gaat tot de 18de eeuw. Maar in de tweede helft van de 19e eeuw ontstond een ware hype rond dit soort grootschalige, geschilderde panorama’s. Voor de panorama’s – die soms wel 100 meter in omtrek en meer dan 15 meter hoog waren – werden speciale cilindrische gebouwen geplaatst. In een tijd zonder massamedia vormden de panorama’s vaak de enige manier om een indruk te krijgen van belangrijke gebeurtenissen die in de wereld plaatsvonden.

Zo is er een panorama’s van De slag bij Lipany te zien in Praag. Met de komst van bioscopen en later televisie is het panorama een beetje in de vergetelheid geraakt. Lees hier verder over het panorama in Praag.



Bewegend beeld bleek een grotere aantrekkingskracht te hebben dan de imposante panorama’s. Veel panorama’s werden niet meer onderhouden, gebouwen brandden af of werden gesloopt. Nu zijn er nog maar zo’n 30 grote (historische) panorama’s, verspreid op de wereld.

Belgische gekte
Het Panorama Mesdag in Den Haag is het resultaat van de Belgische Panorama gekte die rond 1875 losbarstte. Enkele Brusselse ondernemers wilden een graantje meepikken van die rage en vroegen Mesdag een 'Haags maritiem Panorama' te schilderen. Zij lieten de Scheveninger David Puls de grond aan de Zeestraat kopen en het 16-hoekige rotondegebouw neerzetten door aannemer Gerard Klomp. Het gebouw werd de eenvoud zelf: ijzeren kolommen, op staal gefundeerd, ingevuld met bepleisterde baksteen en afgedekt met een zelfdragende gietijzeren kapconstructie. Het is nu een fraai voorbeeld van industriële architectuur.



De totstandkoming
Met de hulp van een aantal collega’s zette Mesdag zich in mei 1881 aan het beschilderen van het door de Belgen geleverde doek, met een hoogte van 14,5 en een lengte van 114,5 meter. 1 Augustus 1881 werd Mesdags maritieme Panorama aan de Zeestraat opengesteld voor publiek. Dat was precies een dag na de opening van een concurrerend Panorama in een stijlvol gebouw aan het Bezuidenhout (op de plek waar later het ministerie van Economische Zaken is gebouwd). Omstreeks die tijd werden er ook Panorama’s geopend in Amsterdam en Rotterdam. Geen ervan bleek echter succesvol.



Failliet
En vier jaar later ging ook Mesdags Panorama van Scheveningen failliet. Dat ging de schilder zo aan het hart, dat hij het eind 1886 zelf kocht. Maar ondanks het faillissement van de concurrent aan het Bezuidenhout in 1887 wilde de loop er niet in komen. Om zijn Panorama nieuw leven in te blazen liet Mesdag in 1910-1911 de tuin tussen het voorportaal aan de Zeestraat en het Rotondegebouw bebouwen met expositiezalen. Hij exposeerde daarin zijn eigen werk en dat van zijn overleden echtgenote Sientje.

Het mocht weinig baten. Ook met deze zalengalerij trok het doek weinig belangstelling. In 1910 droeg hij het geheel over aan zijn familie. Van 1918 tot en met 1934 verhuurden de erven het hele complex aan de gemeente, die in de zalen de nieuwe afdeling Moderne Kunst van het Haags Gemeentemuseum huisvestte.




Openingstijden: Dinsdag t/m zondag 10.00-17.00 uur. Maandag gesloten.
Adres: Panorama Mesdag, Zeestraat 65, Den Haag

Volgend artikel: Mauritshuis
Vorig artikel: Mesdag Collectie

Foto's Albert van den Boomen

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!